Życie to nieustanna podróż pełna wyzwań i trudnych sytuacji, z którymi trzeba się mierzyć. Zdarza się, że trudności dotyczą całej rodziny i mogą wpłynąć na samopoczucie, funkcjonowanie, a nawet zdrowie psychiczne jej członków. W takich sytuacjach warto rozważyć wsparcie specjalisty.

Co to jest rodzina? Posiłkując się ,,książkową’’ definicją jest to grupa osób, które związane są jako mąż i żona lub wspólnie żyjący partnerzy oraz ewentualne potomstwo którym się opiekują biologiczne lub przysposobione. Rodzina zazwyczaj jest oparta na więzach pokrewieństwa lub powinowactwa.

Co zatem idzie za tą definicją? Otóż, każda rodzina stanowi niepowtarzalny układ, który charakteryzuje się własną strukturą i dynamiką.

Każdy członek rodziny; dziecko, matka lub ojciec stanowi jej istotne ogniwo.

Rodzina choć złożona z odrębnych jednostek jest także jednym organizmem, którego elementy pozostają ze sobą w nieustannej komunikacji.

Spójność i współpraca tego układu są szczególnie ważne w kryzysowych momentach życia, których doświadczamy nieustannie, nawet nie mając ich świadomości.

Rodzina jest także częścią szerszych kontekstów i układów; społecznych, kulturowych, wyznaniowych czy ekonomicznych, a jej członkowie nie żyją w odosobnieniu lecz są powiązani  przez inne układy np. dalszych krewnych, przyjaciół, sąsiadów, znajomych i nieznajomych.

Wewnętrzna dynamika rodziny oraz okoliczności zewnętrzne sprawiają, że system rodzinny jest w nieustannym ruchu i ulega ciągłej ewaluacji i przeobrażeniom. Zdolność do zmiany i ich akceptacji jest nie tylko oznaką żywotności lecz warunkiem przetrwania systemu.

Życie rodzinne kształtuje się inaczej gdy na świat przychodzi dziecko, a inaczej gdy to dziecko burzliwie dorasta lub już jako dorosły młody człowiek opuszcza rodzinny dom.

Życie rodzinne ulega także przeobrażeniom gdy rodzina zmienia miejsce zamieszkania a jej członkowie zmieniają prace czy szkołę.

Zmiany zawsze budzą niepokój i wywołują poczucie niepewności i zagubienia. Każda zmiana niesie ze sobą stres, a czasem nawet kryzys. Zdarza się tak, że rodzina, która trafia na konsultacje zgodnie przyznaje, że choć zmiana w ich życiu była zmianą na lepsze to i tak w życiu rodziny nastąpił trudny czas.

Można więc przyjąć, że zmiana jest jednocześnie obietnicą i zarazem zagrożeniem. Jednocześnie brak jakichkolwiek zmian jest stanem jeszcze gorszym ponieważ równa się stagnacji, która może prowadzić do regresu lub atrofii.

Prawidłowe funkcjonowanie systemu rodzinnego zależy w dużej mierze od reguł. Dzięki regułom życie rodziny staje się przewidywalne, zaś jak wiadomo możliwość przewidywania bywa najważniejszą składową poczucia bezpieczeństwa człowieka.

Reguły określają  normy i zasady współdziałania, a w przypadku rodziny ustalają dystans i stopień bliskości i intymności miedzy jej członkami. Reguły podpowiadają jak należy się odnosić do poszczególnych osób w rodzinie, jakie myśli i uczucia można wyrazić, a jakie należy przemilczeć, jakie zachowania są akceptowalne, a za jakie grożą sankcje.

W praktyce terapeutycznej wyróżnia się zasady formalne i nieformalne, zaś zadaniem terapeuty jest ich odkrycie, nazwanie i omówienie na spotkaniu rodzinnym co pozwoli rodzinie na ich ewentualną korektę lub wykonanie pracy nad tym aby wszyscy członkowie rodziny reguły te zauważyli i jeśli to możliwe zaakceptowali oraz dostosowali do nich swoje zachowania.

Jeśli zaś chodzi o role to już Szekspir zauważał i pisał, że świat jest sceną, a ludzie jedynie aktorami.

Każdy człowiek odgrywa w swoim życiu różne role, na zewnątrz systemu rodzinnego jak i w nim. W rodzinie jedna osoba także może mieć kilka tych ról; żony, matki, ojca, męża, syna, córki, współmieszkańca, żywiciela rodziny, opiekuna itp.

Odgrywanie określonej roli jest zawsze procesem interpersonalnym, który obejmuje i ,,aktora” i ,,widza”. Każda z ról wywiera również wpływ na otoczenie. Gdy w rodzinie pojawia się problem, role te zmieniają się, wyostrzają się lub zacierają. Ktoś z członków aby zapobiec konfliktom przyjmuje role kozła ofiarnego, ktoś inny staje się odwracaczem uwagi czy buforem, którego zadaniem jest łagodzenie uderzenia. Role te są niezwykle obciążające dla samego ,,aktora” oraz wpływają również na cały system rodzinny. Zdarzają się też sytuacje, w których określona rola staje w sprzeczności z inną- np. dziecko z powodu konfliktu rodziców staje się gorszym uczniem lub matka skupiona na wybrykach dorastającego dziecka ma trudność z właściwą rolą żony wobec swojego męża, sytuacje takie zaś zaburzają funkcjonowanie całej rodziny.

Gdy rodzina spotyka się z trudnościami, takimi jak burzliwy okres dojrzewania dziecka, poważna choroba któregoś z członków rodziny, rozwód, nagła utrata pracy czy inne zmiany mogące wywołać poważny kryzys, który może wpłynąć na każdego członka rodziny w różny sposób warto rozważyć terapię rodzinną.

Jedno z najważniejszych zadań terapeuty rodzinnego w takiej sytuacji jest pomóc członkom rodziny w radzeniu sobie z trudnymi emocjami i zrozumieniu sytuacji oraz dostarczyć im narzędzi do przetrwania trudnego czasu adaptacji do zmian, które niesie życie.

Terapia rodzinna może pomóc rodzinie zrozumieć, jak dany problem wpłynął na każdego członka rodziny, a także pomóc w budowaniu skutecznych metod komunikacji miedzy członkami rodziny i strategii radzenia sobie z obciążeniem.

Ważnym momentem gdy na pewno należy rozważyć pomoc terapeuty rodzinnego jest istotna zmiana w strukturze rodziny związana z doświadczeniem straty jakim jest nowy związek rodzica lub wręcz przeciwnie śmierć lub opuszczenie domu przez kogoś z rodziny.

Każdy z jej członków w inny sposób doświadcza takich sytuacji, każdy coś traci, zyskuje lub traci też swoją rolę w rodzinie na poczet innej, czasem trudnej do zaakceptowania przez samego siebie i bliskich.

Głównym celem terapii rodzinnej jest przede wszystkim poprawa komunikacji między członkami rodziny co w efekcie pozwoli na budowanie poczucia wspólnoty i zaufania oraz konstruktywne rozwiązywanie problemów.

W ramach procesu terapeutycznego terapeuta rodzinny ma za zadanie pomóc rodzinie w radzeniu sobie z trudnymi emocjami, dostarczyć narzędzia do przetrwania trudnego czasu oraz ułatwić zrozumienie wpływu danej sytuacji na każdego z jej członków oraz wypracowanie skutecznych strategii radzenia sobie z nią.

Terapia rodzinna obejmuje wiele kierunków i orientacji. Najbardziej znany z kierunków wywodzi się z nurtu psychodynamicznego i opiera się na rozumieniu rodziny jako system.

Istnieje również wiele technik i strategii wykorzystywanych w ramach terapii rodzinnej, takich jak: pozytywna komunikacja, techniki aktywujące lub pytania cyrkularne mające za zadanie pokazać różnice w postrzeganiu relacji i zdarzeń przez poszczególnych członków rodziny. Czasem także terapeuta sięga do technik MBT starając się aby członkowie rodziny rozwijali swoją empatię i zdolność mentalizowania tj. rozumienia obserwowalnych działań swoich i innych zwłaszcza w kontekście zjawisk psychicznych.

 Poprzez pozytywne komunikowanie rodzina uczy się skutecznie wyrażać swoje potrzeby, uczucia i myśli, co przyczynia się do budowania pozytywnej atmosfery oraz pozytywnych relacji między członkami rodziny.

Dzięki wykorzystaniu różnych technik terapeutycznych, terapia rodzinna może być dostosowana do indywidualnych potrzeb każdej rodziny i sytuacji w jakiej ta się znajduje. Nie istnieje jedna uniwersalna metoda terapii rodzinnej, a terapeuta może stosować różne techniki i podejścia w zależności od problemów, z jakimi się spotyka, najczęściej jednak cały proces jest oparty na myśleniu o rodzinie jako o systemie stąd wywodzi się także nazwa systemowej terapii rodzin.

W terapii rodzinnej ważne jest zaangażowanie każdego członka rodziny, a nie tylko jednej osoby. To pozwala na zrozumienie, jak każdy z członków wpływa na funkcjonowanie całej rodziny oraz jakie mogą być przyczyny problemów, z którymi się boryka. Terapeuta pracuje z rodziną aby pomóc jej w budowaniu pozytywnych relacji, zrozumieniu potrzeb swoich i poszczególnych członków rodziny oraz znalezieniu najlepszych sposobów porozumienia i rozwiązywania problemów.

Terapia rodzinna nie jest oczywiście cudownym lekiem, który uleczy wszystkich członków rodziny lub przywróci utracone uczucia, nie mniej jednak co zostało to udowodnione badaniami jest ona najbardziej skuteczną formą pomocy w procesie zdrowienia systemu rodzinnego.

Terapia rodzinna pozwala na zrozumienie etapu w jakim dana rodzina się znajduje, budowanie lepszych relacji między jej członkami, zrozumienie i akceptację potrzeb i emocji osób powiązanych więzami rodzinnymi, co w efekcie pozwala wszystkim członkom systemu rodzinnego na odczuwanie większego spokoju, radości z odgrywanych ról i zyskanie poczucia bezpieczeństwa, który w rodzinie jest wartością najwyższą.

Bibliografia